امام محمد باقر (ع) با نام کامل محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب (ع) و امام پنجم شیعیان، ۷ ذی‌الحجه سال ۱۱۴ هجری قمری به شهادت رسیدند.
پدر بزرگوار امام محمد باقر (ع)، امام سجاد (ع) و مادر ایشان فاطمه دختر امام حسن (ع) است. به این ترتیب نسب ایشان هم به امام حسن (ع) و هم به امام حسین (ع) می‌رسد. در واقعه عاشورا ایشان ۴ سال داشت. امام باقر (ع) پس از شهادت پدرشان و در سال ۹۵ هجری قمری به امامت رسید و تا سال ۱۱۴ هجری قمری به مدت ۱۹ سال پیشوای شیعیان بودند. دوران امامت ایشان همزمان با پنج تن از خلفای بنی امیه به نام‌های ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک بوده است.
امام محمد باقر (ع)، معروف به باقرالعلوم، در یکم ماه رجب سال ۵۷ هجری قمری در شهر مدینه به دنیا آمد. البته در برخی منابع گفته شده است که ایشان در سوم صفر سال ۵۷ متولد شده‌اند که مورد اول قطعیت بیشتری دارد.
بر پایه حدیث لوح که جابر بن عبدالله انصاری روایت کرده، مشهورترین لقب امام پنجم «باقر» به معنای شکافنده است. این لقب را پیامبر اسلام (ص) پیش از ولادت ایشان به او دادند. از دیگر القاب ایشان می‌توان به «باقرالعلوم»، «شاکر»، «هادی» و «امین» اشاره کرد. امام محمد باقر (ع) به این علت باقر نامیده شدند که در علم، زهد و بزرگواری از همه برادرانش برتر و قدر و منزلتش بیشتر بود. ایشان جنبشی علمی پدید آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق (ع) به اوج خود رسید. در دوره امامت او، تدوین دیدگاه‌های شیعه در رشته‌های گوناگون مانند اخلاق، فقه، کلام و تفسیر آغاز شد.
بر اساس اکثر منابع تاریخی، امام پنجم دارای سه همسر و هفت فرزند بودند که از بین فرزندان ایشان، امام صادق (ع) پس از پدرش به امامت شیعیان برگزیده شد.
همسرفرزندانام فروه، دختر قاسم بن محمد بن ابی‌بکرامام صادق (ع) و عبداللهام حکیم، دختر اسید ثقفیابراهیم و عبیداللهام ولدعلی، زینب و ام سلمه
احادیث بسیاری در زمینه‌های مختلف مانند فقه، توحید، سنت نبوی، قرآن و اخلاق از حضرت باقر العلوم (ع) نقل شده است، تا جایی که محمد بن مسلم ۳۰ هزار حدیث و جابر بن یزید جعفی ۷۰ هزار حدیث از امام باقر (ع) نقل کرده‌اند. برخی از احادیث ایشان عبارتند از:
اَلحِلمُ لِباسُ العالِمِ فَلا تَعرَینَّ مِنهُ: بردباری لباس عالم است، پس تو خود را از آن عریان مدار.
الکِبرُ مَطَایَا النَّارِ: کبر و بزرگی نمودن (به منزله‌ی) مرکبی است که سوار خود را به سوی آتش می‌برد.
إنَّ اللهَ یُحِبُّ الحَییَّ الحَلیمَ: همانا خداوند انسان با حیا و بردبار را دوست دارد.
اِستَشِر فی أمرِک الَّذینَ یخشَونَ اللَّهَ: در کار خود، [فقط] با کسانی مشورت کن که از خدا می‌ترسند.
اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یُحِبُّ المُداعِبَ فِی الجَماعَةِ بِلارَفَثٍ: خداوند عزوجل، کسی را که در میان جمع شوخی کند، دوست دارد به شرط آن‌که ناسزا نگوید.
مَثَلُ الْحَریصِ عَلَی الدُّنْیا مَثَلُ دودَةِ القَزِّ: کُلَّمَا ازْدادَتْ مِنَ القَزِّ عَلی نَفْسِها لَفّا کانَ أَبْعَدَ لَها مِنَ الْخُروجِ حَتّی تَموتَ غَمّا: حریص به دنیا، همانند کرم ابریشم است که هر چه بیشتر دور خود می تند، خارج شدن از پیله بر او سخت‌تر می‌شود، تا آن‌که از غصه میمیرد.
لِکلِّ شَیءٍ رَبِیعٌ، وَرَبِیعُ القُرآنِ شَهرُ رَمَضَانَ: هر چیزی بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.
باقرالعلوم (ع) در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد بنی‌هاشم بود. باقر العلوم (ع) همچنین به گسترش دادن حلقه درسی و تربیت نخبگان علمی و علم کلام پرداخت. ایشان اولین امام شیعیان، از نسل هر دو نوه پیامبر یعنی امام حسن (ع) و امام حسین (ع) بوده و خالص علوی است، به همین علت به ایشان علوی من علویین و هاشمی من هاشمیین می‌گویند.
امام پنجم (ع) در ۷ ذی الحجه سال ۱۱۴ هجری قمری و در سن ۵۷ سالگی به شهادت رسید. در برخی منابع هشام بن عبدالملک و در برخی دیگر ابراهیم بن ولید عامل شهادت ایشان ذکر شده است. امام محمد باقر (ع) در قبرستان بقیع، کنار مرقد پدرش امام سجاد (ع) و عموی پدرش امام حسن (ع) دفن است.
